W dniu 10 czerwca 2009 roku zmarł w Warszawie Michał Hilchen wybitny księgoznawca, bibliofil, antykwariusz, edytor, historyk literatury i kultury, nauczyciel akademicki.

Pochodził ze znanej warszawskiej rodziny inteligenckiej o odległych korzeniach inflancko-nadreńskich. W 1969 roku uzyskał dyplom magistra pod kierunkiem prof. Zdzisława Libery po ukończeniu polonistyki na wydziale filologicznym Uniwersytetu Warszawskiego. W październiku t. r. zatrudniony został na stanowisku asystenta w Instytucie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej macierzystej Alma Mater. Poza zajęciami dydaktycznymi i organizacyjnymi opiekował się Kołem Naukowym studentów bibliotekoznawstwa, prowadząc wraz ze słuchaczami rejestrację zasobów bibliotek parafialnych (starych druków i rękopisów) w południowej Polsce, głównie Łemkowszczyzny. Koło organizowało też wówczas wystawy pięknej książki, prelekcje i odczyty naukowe, liczne wycieczki krajowe i zagraniczne. Był też Michał Hilchen opiekunem wymiennych staży zawodowych studentów z innych krajów. Dobra znajomość języka rosyjskiego, niemieckiego i francuskiego pozwalała mu bez trudu przyswajać najnowszą literaturę księgoznawczą i nawiązywać liczne kontakty naukowe. Humanista do szpiku kości nie stronił jednakże od nowinek technicznych, jako jeden z pierwszych pracowników Instytutu uczestnicząc w kursach komputerowych świeżo uruchomionego pierwszego w kraju Podyplomowego Studium Informacji Naukowej. W środowisku naukowym oraz wśród studentów zdobył szybko uznanie z powodu głębokiej wiedzy oraz całkowitą sympatię okazując się człowiekiem wielkiej kultury, otwartym, o szerokich horyzontach myślowych, śmiałych,  odważnie i jasno głoszonych poglądach.

W latach pracy w IBiIN UW w okresie 1969-1980 opublikował szereg artykułów oraz recenzji w czasopismach fachowych, takich jak: „Bibliotekarz”,  „Przegląd Księgarski i Wydawniczy”, „Roczniki Biblioteczne” i innych. Był też współtwórcą i redaktorem kilku pięknych druków bibliofilskich. Współpracował również z Działem Starych Druków  BUW opracowując proweniencje zbiorów tej Biblioteki. Od tego też czasu datowały  się Jego zainteresowania naukowe i bibliofilskie dawną książką i kulturą.

W 1980 roku Michał Hilchen związał się na kilka lat z księgarstwem antykwarycznym. Zatrudniony w PP „Dom Książki” pracował w Warszawskim Antykwariacie Naukowym w Al. Ujazdowskich. Rozległa wiedza księgoznawcza, szczególnie w zakresie książki zabytkowej znalazła natychmiast wyraz w znakomicie opracowywanych przezeń katalogach aukcyjnych, w których adnotowany opis bibliograficzny doprowadzony został do perfekcji. Związany z ruchem opozycyjnym prowadził szereg aukcji książkowych na rzecz „Solidarności”. W latach 1985-1992 jako starszy kustosz w Bibliotece Naukowej Zamku Królewskiego w Warszawie zajmował się księgozbiorem zabytkowym i jego opracowaniem naukowym pod względem księgoznawczym oraz pracami nad restytucją kolekcji królewskiej. Dzięki jego zabiegom księgozbiór Biblioteki Zamkowej powiększył się o szereg cennych, rzadkich i poszukiwanych pozycji. Nieustannie pomnażał swą wiedzę w zakresie morfologii książki zabytkowej, m.in. jako stypendysta Fundacji Lanckorońskich w Bibliotece Watykańskiej w Rzymie.

Przez cały okres swojej pracy zawodowej Michał Hilchen prowadził szeroką działalność popularyzatorską, wygłaszając wykłady i odczyty w bibliotekach i towarzystwach naukowych (także w radio i telewizji) oraz na kursach Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich i Stowarzyszenia Księgarzy Polskich. Był autorem wielu wystaw z dziedziny książki, grafiki i konserwacji dzieł sztuki w kraju i za granicą, w zakresie opracowania kształtu ekspozycji i katalogów pod względem merytorycznym, edytorskim i graficznym. Opracowywał katalogi aukcyjne Domu Aukcyjnego Desa-Unicum i innych, prowadził aukcje antykwaryczne, bibliofilskie oraz charytatywne w wielu miastach Polski. W okresie transformacji ustrojowo-gospodarczej przez pewien czas prowadził pierwszy w kraju Antykwariat Bibliofilski Desy-Unicum w Warszawie.

Na szczególne podkreślenie zasługuje Jego działalność na polu rozwoju bibliofilstwa w kraju. Sam znakomity bibliofil, posiadający kilkutysięczną kolekcję dzieł z zakresu językoznawstwa i historii literatury, uczulony był szczególnie na estetyczne walory dawnej książki, gromadząc wiele unikatowych pozycji wyposażonych we wszelkie tzw. smaczki bibliofilskie, jak czerpany papier, szlachetne techniki ilustracyjne, artystyczne zabytkowe oprawy etc. Szczególnie sobie cenił w swoich zbiorach piękną, składającą się z ponad setki pozycji kolekcję opraw F.J. Radziszewskiego, publikując też erudycyjną rozprawę nt. „Pomyślał, rysował, wykonał F.J. Radziszewski”, Był zwolennikiem szerokiej promocji idei bibliofilskiej wśród społeczeństwa i poświęcał temu wiele czasu i wysiłku. Zasłużył się ogromnie jako prezes ZG Towarzystwa Przyjaciół Książki (1983-2002) konsolidując ruch bibliofilski w kraju w niełatwym okresie lat osiemdziesiątych.

Od wielu lat (1984-2009) związany był z Akademią Sztuk Pięknych w Warszawie, gdzie piastował stanowisko starszego wykładowcy i był także kierownikiem Zakładu Dydaktycznego Nauk Pomocniczych Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP. W czasie pracy w ASP był organizatorem wielu wystaw  prezentowanych w kraju i wielokrotnie za granicą i autorem cennych publikacji bibliofilskich o pięknej, wysmakowanej formie artystycznej.

Niezwykle aktywny na różnych polach działalności naukowej i społecznej udzielał się też intensywnie, jako znakomity znawca, w zakresie księgarstwa antykwarycznego. Już w latach siedemdziesiątych brał udział jako wykładowca w Centralnych Kursach Antykwarycznych organizowanych sukcesywnie przez Stowarzyszenie Księgarzy Polskich. Był rzeczoznawcą SKP w zakresie książki zabytkowej, wspomagając swoją wiedzą antykwariaty, biblioteki i muzea w całym kraju. Autor publikacji ”Nauki pomocnicze bibliotekoznawstwa”, „Tradycyjne znakowanie książek”, „Hieronim Wilder i jego Antykwariat Polski”. Publikował ponadto wiele innych artykułów w prasie fachowej i popularno-naukowej. Jako ekspert antykwaryczny, biblioteczny, muzealny i sądowy w sprawach książki zabytkowej i grafiki ceniony był niezwykle w środowisku ludzi książki, udzielając się jako członek wielu polskich i międzynarodowych towarzystw naukowych i bibliofilskich. Był aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego oraz Towarzystwa Bibliofilów Polskich. Odznaczony został najwyższą dystynkcją bibliofilską – orderem „Albus Corvus cum Heliantho”. W uznaniu zasług dla księgarstwa na wniosek ZG SKP otrzymał Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.  Był członkiem honorowym  Stowarzyszenia Księgarzy Polskich.

Postać i niezwykła osobowość tego zasłużonego dla kultury książki polskiej człowieka pozostanie na zawsze w przyjaznej, wdzięcznej i serdecznej pamięci Jego byłych studentów, współpracowników i przyjaciół – bibliofilów i księgarzy.

dr  Andrzej Skrzypczak