Bogdan Klukowski
Po ustaniu działań wojennych 23 września 1945 roku odbyło się Walne Zgromadzenie Członków Związku Księgarzy Polskich, które zatwierdziło wiele postanowień Tymczasowej Rady Księgarstwa Polskiego. Postanowiono także w codziennej działalności wykorzystywać okupacyjny projekt ustawy o zawodzie księgarskim. Związek chciał być nadal reprezentantem księgarzy wobec władz państwowych i terenowych, zajmował się kształceniem zawodowym i regulowaniem zasad obrotu książką współczesną w odradzającym się księgarstwie prywatnym i spółdzielczym. Prezesem Zarządu Głównego ZKP został Stanisław Arct, w składzie zarządu byli m.in. Stanisław Pazyra, Zdzisław Budaszewski, Tadeusz Zapiór, Bolesław Żynda. Wznowiono wydawanie własnego organu prasowego „Przegląd Księgarski”, postanowiono wznowić wydawanie „Przewodnika Bibliograficznego”, który został od grudnia 1947 roku przejęty przez Bibliotekę Narodową i finansowany z funduszów państwowych.. Tymczasową siedzibę Związku na warszawskim Grochowie przeniesiono do Śródmieścia, nawiązano współpracę z Polskim Towarzystwem Wydawców Książek i reprezentacją księgarstwa spółdzielczego. Pierwszy powojenny zjazd księgarstwa spółdzielczego odbył się w Kolumnie pod Łodzią w sierpniu 1945 roku. W listopadzie tego roku po Zjeździe zebrała się w Łodzi Rada Księgarstwa Spółdzielczego. Przewodniczącym został Paweł Chodaj, wiceprzewodniczącym – Stanisław Tasbir, sekretarzem – Wojciech Gruziel. Ukazywało się czasopismo „Biuletyn Księgarstwa Spółdzielczego”.
Rejestracji w ZKP podlegały firmy księgarskie i osoby zatrudnione w księgarstwie. Do ZKP należały także tradycyjnie wypożyczalnie książek. W kolejnych numerach „Przeglądu Księgarskiego” z 1946 roku znajdowała się zachęta do rejestrowania się w Związku wszystkich księgarni, gdyż działania ZKP uniemożliwiają zjawisko spekulacji książką, członkowie Związku przestrzegają bowiem ceny ustalonej przez nakładcę. W „Przeglądzie” pojawiły się artykuły wstępne, jeden z nich zatytułowano „Wczuwajmy się w życie”. Oto zakończenie tego artykułu: „Księgarz w całym tego słowa znaczeniu – to człowiek, któremu obecnie żadna praca społeczna obca być nie powinna; dziś musi on wyjść poza obręb księgarni i działać wszechstronnie, torując drogę książce. Z poczuciem większej niż kiedykolwiek odpowiedzialności należy dbać o to, aby każda księgarnia była dobrze zaopatrzoną i pielęgnowaną bazą operacyjną, jej zaś kierownicy lub właściciele, sami urobieni i wyszkoleni – posiadali najlepsze wiadomości o książce i rynku wydawniczym, nie wątpili ani na chwilę w woje obowiązki i siły, wczuwali się w życie współczesne i nie pomijali okazji do poświęcania się zawodowi i książce”1.
Związek znalazł się wśród kilku organizacji polskich, które postanowiły zweryfikować działalność swoich członków na okoliczność współpracy z okupantem hitlerowskim. Do tego celu w 1946 roku powołano wspólnie z PTWK Komisję Weryfikacyjną, jej przewodniczącym został wybrany dr Jan Piątek. Po zakończeniu weryfikacji jeszcze w 1946 roku w prasie branżowej ukazał się komunikat Związku o skreśleniu M. Kowalskiego z listy członków, pozostali członkowie ZKP mają z nim zerwać wszelkie stosunki gospodarcze, gdyż współpracował w czasie okupacji z Niemcami. Pełna weryfikacja trwała do 1950 roku, poddało się jej 1242 osoby, ich listę opublikował „Przegląd Księgarski” z 1950 roku.
Związek organizował różnorodne imprezy i wystawy. Oto np. Koło Łódzkie ZKP organizowało w 1947 roku Pierwszą Księgarską Zabawę Taneczną a także bal księgarzy. W 1950 roku Koło Warszawskie Związku zorganizowało w Towarzystwie Wioślarskim bal „Księgarze warszawscy swoim jubilatom”. Organizatorami byli m.in. Antoni Bogdański, Władysław Trzaska, Józef Osiecki i R. Dąbrowski.
Okolicznościowe wystawy książek organizowano z różnych okazji: Tygodnia Ziem Odzyskanych i Tygodnia Dziecka, przypadających w kwietniu, w 1947 roku w ramach Święta Oświaty koło łódzkie ZKP zorganizowało Ogólnokrajową Wystawę Powojennej Książki Polskiej.
ZKP zakończył działalność 1 października 1950 roku, natomiast Walne Zgromadzenie Likwidacyjne ZKP w grudniu 1950 roku przekazało swój majątek Grupie Branżowej przy Radzie Zrzeszeń Kupieckich.
Po zakończeniu działalności ZKP (w sierpniu ukazał się ostatni numer „Przeglądu Księgarskiego”) utworzono grupę księgarską przy Naczelnej Radzie Zrzeszeń Prywatnego Handlu i Usług, przy wojewódzkich radach Zrzeszeń powstały Sekcje Branży Księgarsko-Papierniczej.
Zakończono także działalność szkoleniową, ośrodek Związku w Przeźmierowie koło Poznania, wybudowany przed wojną ze składek członkowskich, przejęły władze lokalne. Kursy księgarskie przeszły pod nadzór Centralnego Urzędu Szkolenia Zawodowego, w 1950 powołano przedsiębiorstwo Centrala Obrotu Księgarskiego „Dom Książki”.
Jednym z pierwszych posunięć władz państwowych po wojnie było powołanie Urzędu Kontroli Prasy i utworzenie jego przedstawicielstw wojewódzkie. W protokole krakowskiego koła ZKP z 1946 roku znajdziemy informację, że miejscowy urząd kontroli prasy zwracał się do ZKP o przesyłanie egzemplarzy obowiązkowych2. Jeszcze bardziej porusza relacja Zbysława Arcta, gdzie jest informacja, że na terenie miasta, szczególnie w bibliotekach, grasowała niejaka Rosenfeld, która kontrolowała nawet miejscowy urząd kontroli prasy i polecała mu wycofywanie z bibliotek książek wydanych już po wojnie i oficjalnie dopuszczonych do sprzedaży3. Tak oto przyszedł czas, w którym nie było organizacji księgarzy, Polskie Towarzystwo Wydawców Książek spotkał podobny los. Nastąpiło upaństwowienie i upolitycznienie działalności wydawniczej i księgarskiej.
Bogdan Klukowski